Nikahlar pozulduqdan sonara mübahisələrin qarşısını almaq üçün ən effektiv yol nikah müqavilələrinin bağlanmasıdır..
Son illər məhkəmələrdə baxılan mülki mübahisələrin böyük qismi ailə münaqişələrindən qaynaqlanmaqla əmlak xarakterlidir. Son illər boşanmalar zamanı münaqişələri gücləndirən məqamlardan biri də tərəflər arasında əmlakın bölünməsi məsələsidir. Statistika göstərir ki, ölkəmizdə yeni ailə quranların bir çoxu nikah müqaviləsinin imzalanmasında maraqlıdır. Bu, bir növ ailə həyatı quran cütlüklər arasında müsbət bir tendensiyaya çevrilib. Nigah müqaviləsi təkcə tərəflərin öhdəliklərini müəyyən etmir, həm də onların gələcək gözləntilərinin sərhədlərini müəyyən edir. Nigah müqaviləsi ailə institutunun qorunub inkişaf etdirilməsi üçün ən gözəl platformadır. Çünki, hər iki gənc müqavilə sayəsində gələcək gözləntilərinin nə qədər real olacağını bilir. Nikah müqaviləsi Azərbaycan qanunvericiliyində və hüquqtətbiqetmə praktikasında Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi və Ailə Məcəlləsinin 2000-ci ildə qüvvəyə minməsi ilə müəyyən olunmuşdur.
Nikaha daxil olanların arasında münaqişələrin əksəriyyəti isə nikahların pozulması zamanı meydana çıxır. Azərbaycanda boşanmalar müxtəlif səbəblərdən baş verir. Boşanma zamanı tərəflər arasında əmlak bölgüsü, nikaha daxil olana qədər əldə olanunan əmlara münasibət, və aliment tutulması ilə əlaqədar gərginlik yaranır. Hətta bəzən bu cür problemlər tərəfləri düşmənə çevirir. Bu zaman isə köməyə tərəflər arasında əvvəlcədən bağlanılmış nikah müqaviləsi çatır. Statistika göstərir ki,Azərbaycanda boşanmaların sayı ilbəil artmaqdadır. Belə olan təqdirdə boşanmadan sonra əmlak bölgüsü və aliment tutulması ilə əlaqədar tərəflər az qala düşmənə çevrilirlər. Azərbaycanın Ailə Məcəlləsində nikaha daxil olanlara bu müqavilənin bağlanması tövsiyə olunur. Təcrübədə nikaha daxil olan şəxslərin belə bir müqavilə imzalamasına çox nadir hallarda rast gəlinir. Səbəb isə mental dəyərlərdir. Belə ki, tərəflərin evlənməzdən öncə boşanma haqqında düşünərək müqavilə tələb etməsinin bədniyyətlilik və utancverici bir hal kimi qəbul edilməsidir. Əksəriyyət belə düşünür ki, bu müqavilənin imzalanması nikahın daimi olacağına şübhə yaradır. Azərbaycan mentalitetində isə boşanmağa yanaşma Qərbdən bir xeyli fərqlənir. Hətta bəziləri nikah müqaviləsinin olmasını sırf hansısa maddi maraqlarına görə istəyirlər. Tərəflərdən birinin bu təklifi etməsi bir çox hallarda böyük narazılıqlar da doğurur. Lakin nikah müqaviləsi cütlüklərin bir-birindən boşanmaq istəyinin göstəricisi deyil. Qərbdə bağlanmış nikah müqaviləsi gələcəkdə yarana biləcək mübahisələri minimuma endirir. Bu baxımdan Qərbdə boşanmalar zamanı keçmiş ər və arvad sonradan bir-birinin düşməninə çevrilmir. Çünki onlar nikah müqaviləsinin mahiyyətini tam dərk edirlər. Bu yanlış mövqedən çıxış edənlər nikah müqaviləsinin mahiyyətinə varmır, onun üstünlükləri barədə məlumatsız olurlar. Nikah müqaviləsinin bağlanması tərəfləri belə mübahisələrdən sığortalayır və onların gələcək sosial təminatının qarantı kimi çıxış edir.
Müqavilədə tərəflərin bir-birinin gəlirlərində iştirak üsulları, hər birinin ailə xərclərində iştirakı qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələri, nikah pozulduqda hər birinə düşəcək əmlakı və ər-arvadın əmlak münasibətlərinə dair hər hansı başqa müddəa müəyyənləşdirilə bilər.
Bu isə o deməkdir ki, belə müqavilə bağlanaması gələcəkdə hər hansı uzun surən, gərgin münaqişələri istisna edir. əgər nikaha daxil olana qədər müqavilə bağlanılmayıbsa, bu o demək deyil ki, nikaha daxil olduqdan sonra bağlanıla bilməz. Ona görə də gənc ailələr qanunun verdiyi bu imkandan sonra da yararlana bilərlər.
Bu müqavilə evliliyin istənilən dönəmində notarial qaydada təsdiqlənərək bağlana bilər. Qanunun tələbinə görə görə, şəxsi və qeyri-əmlak məsələləri nikah müqaviləsində qeyd edilə bilməz. Eyni zamanda, bağlanmış nikah müqaviləsinə istənilən zaman dəyişiklik etmək mümkündür. Bundan başqa, ər və arvadın gələcəkdə əldə etdikləri əmlakın bölüşdürülməsi ilə bağlı da müqavilədə qeyd etmək olar.
Nikah müqaviləsi nikaha daxil olan şəxslər arasında bağlanan, nikah dövründə və (və ya) nikah pozulduqda ər-arvadın əmlak hüquqlarını və vəzifələrini müəyyən edən sazişdir. Bu müqavilə ilə ər-arvad birgə mülkiyyətin qanunla müəyyən olunmuş rejimini dəyişərək, ümumi əmlaka, onun ayrı-ayrı növlərinə və ya ər-arvadın hər birinin əmlakına birgə, paylı və ya ayrıca mülkiyyət rejimi tətbiq edə bilərlər.
Ancaq reallıqda bu müqavilə, demək olar ki, bağlanmır və nəticədə nikah pozularkən çoxlu sayda problemlərin yaranmasına, bir-birini sevən cütlüklərin sonradan məhkəmə dəhlizlərində bir-birinə qəzəb və nifrət püskürməsinə gətirib çıxarır.
Başqa sözlə desək, nikah müqaviləsinin bağlanmamasının dərin ictimai səsbəbləri olmaqla yanaşı, həm də psixoloji əsasları da var. Sanki, nikah müqaviləsinin bağlanması gələcəkdə nikahın pozulmasına eyham kimi qəbul edilir və bu səbəbdən də hər vəchlə bu müqavilənin bağlanılmasından vaz keçilir.
Halbuki, nikah müqaviləsinin mövcudluğu bir sıra hallarda tərəfləri nikahın pozulmasından çəkindirici rol oynaya bilərdi. Yəni, nikah müqaviləsi boşanmaların azalmasının səbəblərindən birinə çevrilə bilərdi.
Ailə qanunvericilyinə görə, nikah müqaviləsi ər-arvadın mövcud olan və gələcəkdə əldə edəcəkləri əmlaka dair bağlana bilər.
Müqavilənin dəyişdirilməsi və yaxud da pozulması üçün bunu ər-arvadın qarşılıqlı razılığına bağlayır. Belə razılıq olduqda istənilən vaxt müavilə dəyişdirilə və ya pozula bilər.
Razılıq olmadıqda isə tərəflərdən birinin iddiasına əsasən məhkəmənin qətnaməsi ilə nikah müqaviləsi dəyişdirilə və ya pozula bilər.
Müqavilənin şərtləri əri (arvadı) çox əlverişsiz vəziyyətə saldıqda nikah müqaviləsi onun tərəfindən mübahisələndirilə bilər.
Nikah müqaviləsində nikah pozulduqdan sonrakı dövr üçün nəzərdə tutulan vəzifələr istisna olmaqla, nikaha xitam verilməsi anından nikah müqaviləsinə də xitam verilir.
Nikah müqaviləsi tərəflərin hüquq və fəaliyyətini, onların məhkəməyə müraciət etmək hüququnu məhdudlaşdıra bilməz. Nikah müqaviləsi bağlandıqdan sonra heç bir tərəf onun icrasından boyun qaçıra bilməz.
Azərbaycandan fərqli olaraq, dünya təcrübəsində nikah müqaviləsinin imzalanması artıq uzun müddətdir digər hüquqi prosedurlar kimi mütləq yerinə yetirilir. Məsələn, Avropada nikah müqavilələrinin bağlanması qeyri-adi hal kimi qarşılanmır və problemlərin həll edilməsində mühüm rol oynayır. Nikah müqaviləsi ər və arvadın yalnız əmlak hüquqlarını və vəzifələrini tənzimləyən sazişdir. Əksər xarici ölkələrdə xüsusən də ABŞ-da nikah müqaviləsi və nikah eyni mənanı kəsb edir.
Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin “Nikah müqaviləsi və onun məzmunu” adlı 38.5.-ci maddəsinə görə: “Nikah müqaviləsində nəzərdə tutulmuş hüquq və vəzifələr müəyyən müddətlərlə məhdudlaşa bilər, müxtəlif şəraitin yaranıb-yaranmamasından asılı ola bilər.
“Nikah müqaviləsi” kateqoriyası “Ər və arvadın mülkiyyətinin müqavilə rejiminə” nisbətən daha geniş anlayışdır. Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin 38.2 və 38.4-cü maddələri birbaşa olaraq nikah müqaviləsinin məzmununda qanunun icazə verdiyi hansı əmlak hüquq və öhdəliklərinin müəyyənləşdirilə biləcəyini ifadə edir. Birinci növbədə nikah müqaviləsi ilə ər-arvad birgə mülkiyyətin qanunla müəyyən olunmuş rejimini dəyişərək, ümumi əmlaka, onun ayrı-ayrı növlərinə və ya ər-arvadın hər birinin əmlakına birgə, paylı və ya ayrıca mülkiyyət rejimi tətbiq edə bilərlər.
Ailə Məcəlləsinin 39.3-cü maddəsinə əsasən nikah müqaviləsi yazılı formada bağlanır və notariat qaydada təsdiq olunur. Nikah müqaviləsi nikahın bağlanmasının dövlət qeydiyyatına qədər, eləcə də nikah dövründə istənilən vaxtda bağlana bilər.
Əgər nikah müqaviləsi bağlamış tərəflər nikah bağlamaqdan imtina edərlərsə, nikahdan qabaq bağlanmış nikah müqaviləsi ləğv edilir. Nikahın bağlanmasının dövlət qeydiyyatına qədər bağlanmış nikah müqaviləsini müqavilənin qüvvəyə minməsini təxirə salmaq şərti ilə bağlanmış müqavilə hesab etmək olar.
Azərbaycanda nikah üçün ərizə verən cütlüklərin hamısına nikah müqaviləsi bağlanması zərurətinə uyğun olaraq , nikah müqaviləsi bağlanması töhsüf olunur.
Vəkil Rövşən Qasımov .
Azərbaycan Respublikası Vəkillər Kollegiyasının üzvü, Bakı şəhəri 20 saylı Vəkil Bürosunun üzvü.
